امروز به نقد و بررسی انیمیشن روح (Soul) از شرکت فیلم و انیمیشن پیکسار می پردازیم. روح یک انیمیشن در ژانر ماجراجویی، فانتزی، و کمدی–درام به کارگردانی پیت داکتر که توسط والت دیزنی پیکچرز در سال ۲۰۲۰ منتشر شد.انیمیشن در مورد یک معلم سیاه پوست موسیقی جاز به نام جو گاردنر است، که زندگی او کاملا طبق انتظارش پیش نرفته است.
مدیر مدرسه ای که جو در آن درس می دهد به او خبر می دهد که می خواهند به او از یک معلم نیمه وقت به یک معلم تمام وقت ارتقا بدهند، چیزی که مادر جو آرزویش را دارد و اصرار می کند که جو این پیشنهاد را بپذیرد.
اما یک شغل ثابت و حوصله سربر با بیمه پزشکی و حقوق بازنشستگی چیزی نیست که جو آرزویش را داشته باشد. او رؤیای دیگری در سر دارد.
در این شرایط یکی از دانش آموزان قدیمی جو که اکنون در گروه «دوروتیا ویلیامز» درامر (طبل‌زن) است به او تلفن می کند، یکی از اعضای این گروه به سفر رفته است و این فرصت برای جو پیش آمده که آرزوی خود را برآورده کند.
وقتی که جو این خبر را می شنود، نهایت شور و شوق او را فرا می گیرد و بی پروا در خیابان راه می رود، تا اینکه به درون چاهی سقوط می کند. از اینجا دیگر روند داستان به کلی تغییر می کند.
جهان پسین و جهان پیشین
روح جو پس از این سقوط تقریبا کشنده به جهان پسین (Great Beyond) فرستاده می شود، در واقع یک راهرو طولانی کیهانی، جایی که روح ها قبل از رفتن به سمت نور سفید در آن به صف می شوند.
اکثر مردم با مواجه با چنین شرایطی حداقل کمی کنجکاو می شوند، اما جو چنان یکدل است که فقط می تواند به فکر بازگشت برای کنسرت باشد.او برای این پایان ناگهانی آماده نیست. بنابراین سعی می کند فرار کند و در جهت مخالف شروع به دویدن می کند، او از راهرو می افتد و در نهایت به یک منطقه با رنگ روشن و در عین حال برزخی می رسد. جایی که جهان پیشین (Great Before) نامیده می شود.
جهان پیشین قوانین و فرآیند خود را دارد، و بخشی از یک اکوسیستم روحی بزرگ تر است که در آن باید اتفاقات خاصی بیافتند تا اتفاقات دیگر هم به دنبال آن روی بدهد.
هدف از جهان پیشین تربیت روح های تازه است تا بتوانند «جرقه» (spark) را کشف کنند که آنها را به سمت زندگی شاد و مثمر ثمر در زمین سوق دهد.
یافتن جرقه مرحله پایانی فرآیند آماده سازی روح برای ارسال به زمین است و پس از آن بلیط رفتن به زمین به روح های تازه داده می شود.
روح 22
در جهان پیشین جو به عنوان مربی اشتباه گرفته می شود. وظیفه مربی ها کمک به روح های تازه برای کشف «جرقه»اشان است.جرقه چیزی است که روح های تازه و متولد نشده به آن علاقه نشان می دهند، جرقه برای روح ها می تواند موسیقی، علم، غذا ها و هر چیز دیگری باشد.
جو گاردنر برای پرهیز از نور سفید و به بازگشت به زمین (برای اجرای آن نمایش شگفت انگیز که تمام عمرش منتظر بود) هویت یک روانشناس بزرگ سوئدی را برای مربیگری یک روح هنوز متولد نشده به نام 22، که مدتهاست در برابر آغاز سفر به زمین مقاومت می کند، را به عهده می گیرد.
22 روح بدبینی است که برخی از بزرگترین چهره های تاریخ را از جمله «کارل یونگ»، «آبراهام لینکلن»، «محمد علی کلی»، «مادر ترزا»، «گاندی» و ... مربی او بوده اند و هیچ کدام نتوانسته اند به او برای میل به ورود او به زمین و کشف جرقه اش کمک کنند.
در واقع به نظر 22 هیچ چیز ارزشمندی برای زندگی در زمین وجود ندارد و او تمایل ندارد که به زمین وارد شود.
به نظر ترکیب جالبی است، دو روح با خواسته های متضاد، جو که نمی خواهد بمیرد و 22 که بدون اینکه هرگز زندگی کرده باشد از جهان خسته شده است، بنابراین حتی نمی خواهد به دنیا بیاید.
به نظر می رسد که آنها شرکای ناسازگاری هستند اما در نهایت به یکدیگر کمک می کنند تا در این راه درس های مهمی بگیرند.
این ترکیب شخصیتی بخشی از بسیاری از فیلم ها است، به خصوص در انیمیشن های پیت داکتر کارگردان انیمیشن Soul، که در همه فیلم های او یک جفت شخصیت با هم همکاری می کنند تا داستان و سفری احساسی را هدایت کنند.
هیچ یک از شخصیت ها به اندازه شخصیت های اصلی دیگر Pixar جذاب، شوخ طبع و پویا نیستند. 22 هرگز به اندازه مثلاً جوی (Joy) در انیمیشن Inside Out جذاب نیست و جو با امثال کارک فردریکسن در انیمیشن Up قابل مقایسه نیست.
اگزیستانسیالیسم در پیکسار
جو و 22 یکبار با کمک یکی از دوستان 22 به زمین می روند.
روح جو درون بدن یک گربه می‌افتد و ۲۲ درون بدن جو بدون روح جو. به این ترتیب، ۲۲ فرصت بودن در زمین را پیدا می‌کند. اتفاقات پس از این فلسفی‌تر می‌شوند. جو بالاخره موفق می شود با گروه موزیک مورد علاقه‌اش اجرا کند، اما پس از اجرا احساس چنان خوشآیندی ندارد. جو فکر می‌کند این اتفاق که تمام عمر منتظرش بوده باید متفاوت می بود و اکنون او احساس می کند که همه چیز عادی است.
یکی از کسانی که ۲۲ در قالب بدن جو با آن گپ‌وگفتی می‌زند، یکی از دوستان سیاه پوست جو است که آرایشگر است. او می‌گوید هیچ وقت نمی خواسته که آرایشگر شود و می خواست که دامپزشک شود اما به دلیل این که مدرسه آرایشگری ارزان تر از دامپزشکی است و هم چنین مریضی دخترش، نتوانسته است.
۲۲ به او می گوید که الآن حتما یک آرایشگر گیر افتاده و ناراحت هستی، اما آرایشگر می گوید که این طور نیست و او خوشحال ترین آدمی است که می تواند باشد چون می‌تواند با افراد مختلفی که روی صندلی اصلاح می‌نشینند گپ بزند و احساس خوبی بابت این دارد که آنها را زیبا می‌کند.
آرایشگر به ۲۲ که در قالب بدن جو قرار گرفته می‌گوید که مکالمه خیلی خوبی داشتند چون این اولین بار است که جو راجع به چیزهایی غیر از موسیقی جاز صحبت می کند.
جو بر خلاف دوست سیاه‌پوست آرایشگرش، هیچ چیز از زندگی نفهمیده و فقط در پی کسب رکوردهای موفقیت‌آمیز در موسیقی بوده است. شاید به این ترتیب او از لذت خود موسیقی هم دور شده باشد. شاید همین مکالمه کوتاه، بخش قابل توجهی از مفاهیم فیلم را توضیح بدهد.
خوشبختی، تنها در رسیدن به اهدافی که خودمان برای خودمان در زندگی تعیین کرده‌ایم نیست و انگیزه ما از زندگی، لازم نیست که فقط رسیدن به این اهداف باشد.
چنین مفهومی با این عبارت در سکانس‌های قبلی و بعدی هم بارها تکرار شده بود؛ «انگیزه (یا همان جرقه) تو برای زندگی، هدف تو نیست.» وقتی جو به هدفش که یک اجرای جاز با گروه محبوبش بود رسید، قضیه برایش عادی شد.
فیلم می‌گوید اصولا هدف نمی‌تواند تا انتها برای انسان‌ها انگیزه‌بخش باشد و بعد از رسیدن به هدف، انگیزه ادامه دادن از بین می‌رود. اما باید برای زندگی کردن، بیاموزیم که از تک تک لحظه‌های زندگی‌مان خیلی ساده لذت ببریم
این مفهوم همان چیزی است که اگزیستانسیالیست ها به آن باور دارند: زندگی بی‌معناست مگر اینکه خود شخص به آن معنا دهد. اگزیستانسیالیسم با پوچ گرایی متفاوت است. پوچ‌گرایان عقیده دارند که زندگی هیچ هدف و معنایی ندارد در حالی که اگزیستانسیالیست‌ها بر این باورند که انسان باید خود معنا و هدف زندگی اش را بسازد.
کارکرد بسیاری از انیمیشن‌ها و فیلم‌های لایواکشن که درباره روح و زندگی پس از مرگ ساخته شده‌اند، در حقیقت کنار آوردن بزرگسالان با مفهوم مرگ و ریختن ترس آن است که مخل زندگی معمولی می‌شود.
انیمیشن روح به کارگردانی پیت داکتر می‌خواهد که ما با مفهوم زندگی کنار بیاییم و نسخه او، ساده دیدن همه چیز و خلاص شدن از دست اهداف بلند و بالاست که رسیدن به آنها تنها برای افراد محدودی محقق خواهد شد و باقی انسان‌ها طبیعتا باید ناکام بمانند.
روح حتی این را هم می‌گوید که آن اهداف بلند و بالا، همان‌هایی که معمولا فیلم‌ها، کتاب‌ها و سخنرانی‌های‌انگیزشی خیلی رویشان تاکید می‌کنند، پس از دست یافتنی شدن، مزه‌شان را از دست می‌دهند.
پس انسانی که در این مدار افتاده، همیشه در حسرت رسیدن به چیزی است یا به آن رسیده و مزه‌اش برای او از بین رفته و حالا سرخورده شده است. این مساله‌ای است که در اگزیستانسیالیسم هم مورد توجه قرار گرفته، خصوصا بحث‌های سورن کی‌یرکگور که پیشوای اگزیستانسیالیسم مذهبی است و داکتر آن را به صورت ساده و فشرده در یک فیلم انیمیشن بیان می‌کند.
نقد و بررسی انیمیشن روح - Soul 2020
خوب
انیمیشن روح به سبکی عالی به تصویر کشیده شده است، اما همچنان به پای دیگر آثار عالی پیکسار نمی رسد.
٨